39. Zjazd ZHP postanowił zmienić ostatni punkt Prawa Harcerskiego. Tylko ten punkt, nie całą redakcję. Internet i świat realny rozemocjonował się często ironią. Nie jeden jednak głos był wyważony i wniósł bardzo dużo do rozumienia pozostałych dziewięciu punktów Prawa Harcerskiego (np. refleksje hm. Witolda Pietrusiewicza w Harcerzu Rzeczpospolitej). Głosy te często idą w kierunku rozumienia tak samo zapisu 10. pkt. przed i po zmianie. Sama również przyjmuje takie stanowisko.
Zapisy w prawie harcerskim są głównie zapisami postaw – jaki ma być harcerz. Postawa to
Ogół względnie trwałych dyspozycji do oceniania i emocjonalnego reagowania na obiekt, przekonań o naturze i właściwościach tego obiektu oraz ewentualnie względnie trwałych dyspozycji do zachowania wobec tego obiektu.
S. Nowak, Pojęcie postawy w teoriach i stosowanych badaniach społecznych, w: S. Nowak(red.), Teorie postaw, Warszawa 1973, s. 21
Chcemy by harcerz wobec świata i jego elementów zachowywał się w dany sposób. Ale dlaczego chcemy by młody człowiek był patriotą i co to znaczy? Zastanawiając się, dyskutując nad postawami mamy w głowie konkretne wartości, które są przyczynkiem do realizacji postaw. Wartość wg. Shaloma H. Schwartza to:
Przekonanie odnoszące się do pożądanego celu, które motywują do określonych zachowań. Wykraczają poza konkretne sytuacje i stanowią normy umożliwiające ocenę postępowania własnego i innych ludzi.
Pożądany cel można rozumieć jako ideał, wzór.
W przypadku postawy patriotycznej wartością stojącą za nią może być:
– naród jako wspólnota etniczna,
– naród jako wspólnota terytorialna,
– miejsce urodzenia,
– państwo jako dobro wspólne,
– itd.
Idąc dalej każde zachowanie wynikające z powyższych faktów traktowanych jako wartości, można nazwać postawą patriotyczną, jednak zachowania te mogą być sprzeczne wobec siebie.
Co z tego wynika dla Prawa Harcerskiego? Wynika następna debata. Warto zastanowić się nad ciągiem logicznym wyodrębnionych elementów opisujących harcerstwo, a co za tym idzie zapisów statutowych (misja jest zależna od Prawa czy Prawo zależne wobec misji?) i innych dokumentów (np. Podstawy Wychowawcze).
Tu dla przykładu powrócę do 10. pkt. Prawa Harcerskiego i konkretnie alkoholu. Poniżej przykłady jak kolejność wynikania może wpłynąć na pracę metodyczną.
- Jeśli najwyższą wartością samą w sobie jest postawa całkowitej abscynencji to zapis w Prawie Harcerskim dotyczący wprost nie picia alkoholu jest jedynym słusznym.
- Jeśli najwyższą wartością jest drugi człowiek to
– chcąc zawsze nieść pomoc, „być gotowym” – zapis całkowitego nie picia alkoholu pozwoli to zrealizować,
– ważne jest dla nas społeczeństwo i chcemy w nim jak najlepiej funkcjonować, być pożytecznym, ale lampka wina w naszym funkcjonowaniu nie zaszkodzi, dlatego i zapis o nie piciu i nie popadaniu w nałóg są adekwatyne,
– nie chcemy narazić najbliższych osób, na cierpienie związane z nałogiem, więc nie picie i nie popadanie w nałóg są adekwatyne. - Jeśli najwyższą wartością jest zmiana świata na lepsze (co może stać za całą ideą wychowania harcerskiego) to w idealnym świecie nie widzę używek mogących w jakikolwiek sposób dać możliwość samodestrukcji to nie picie jest tu najlepszym odzwierciedleniem.
- Jeśli najwyższą wartością jest kształtowanie charakteru (m.in. asertywność) to odwzorowaniem ukształtowanego charakteru jest tak samo nie picie, jak i umiejętność powiedzenia dość by nie popaść w nałóg. Oczywiście absolutnie niesprawdzalną jest granica nałogu. Jako wychowawcy zazwyczaj nie będziemy mogli nawet opisać tej granicy tłumacząc ją młodym ludziom. Co dopiero oni sami w dorosłym życiu będą mieli ja rozpoznać.
- Jeśli najwyższą wartością jest dojrzałość emocjonalna, duchowa, społeczna, fizyczna, intelektualna to harcerz osiągający ją będzie umiał korzystać z całego świata z umiarem i zapis o braku nałogu jest wystarczający.
Pewnie istnieje jeszcze kilka zależności, natomiast z powyższych klarują się następujące elementy:
– Prawo Harcerskie jako zapis wartości (1),
– Prawo Harcerskie jako zapis postaw (2) za którymi stoją wartości,
– wizja zmiany świata na lepsze (3),
– kształtowanie charakteru młodego człowieka (4),
– wszechstronny rozwój młodego człowieka (5).
W zależności jaką hierarchię tych elementów ułożymy – w taki sposób będziemy wychowywać w naszej organizacji. Jeszcze inną sprawą jest zapisanie tej hierarchii w odpowiednich dokumentach naszej organizacji. W tej chwili stoję na stanowisku, że w statucie powinien znaleźć się katalog postaw (wraz z opisem), które będą dla instruktorów ZHP wartością samą w sobie (dana postawa to wartość do której należy dążyć), a Prawo Harcerskie będzie ich zapisem zrozumiałym dla młodych ludzi, zaś wychowanie do wartości najważniejszym obszarem wychowania. Nie wiem czy to najlepsze rozwiązanie, ale wydaje mi się, że uporządkuje sposób myślenia i umocni wspólnotę w tej samej idei.
hm. Anna Pospieszna
(fot. hm. Adam Pielatowski – wariant Prawa Harcerskiego rozważany na 39. Zjeździe ZHP – choć z błędem redakcyjnym – zamiast słowa bliźnim, znajdowało się słowo innym)
